Với tôi, đấy là quan điểm: Một người hoặc sẽ là người có lý, hoặc sẽ không. Không còn dạng người nào khác. Tôi biết mọi người đều mắc sai lầm, nhưng tôi từng tin rằng có những người hầu như lúc nào cũng sáng suốt và những người khác, về cơ bản, không có khả năng suy nghĩ hợp lý. (Đương nhiên tôi cho rằng tôi thuộc nhóm thứ nhất).
Chuyện thường như thế này: nếu tôi nghe một người nói bất kỳ điều gì vô lý – trừ khi đó là một sai lầm cực kỳ nhỏ – tôi sẽ hoàn toàn mất lòng tin vào họ. Ví dụ như, bác sĩ chuyên khoa của tôi từng nói với tôi thế này: “Mỗi giấc mơ đều có một ước muốn trong đó” (Mỗi giấc mơ đều đại diện cho một ước muốn đã được hoàn thành – nghĩa là đâu đó thông qua giấc mơ, bạn đang mong muốn một điều gì đó). Tôi đủ trình độ để biết câu này; tôi biết đấy là một câu từ Freud (một nhà thần kinh học) và tôi biết không có bằng chứng nào về nó cả.
Mặc dù tôi và bác sĩ hiếm khi bàn về những giấc mơ, và mặc dù bà ấy giỏi thật và đang giúp đỡ tôi, nhưng tôi nghĩ: “Nếu bà ấy nói những điều vô lý về những giấc mơ, tôi không thể tin tưởng bất kỳ điều gì từ bà nữa”.
Điều tôi đã không hiểu chính là sự hợp lý là một tập hợp các quá trình suy nghĩ đòi hỏi năng lượng, và ta không phải lúc nào cũng bật lên được những quá trình ấy. Ta không thể cứ bật lên rồi để đó. Mỗi khi một người suy nghĩ một cách hợp lý, về cơ bản họ phải vận hành một số “chương trình” nhất định trong đầu. Người ta hoàn toàn có thể tự quyết định xem (một cách có ý thức hoặc vô ý thức) mình có muốn chạy những chương trình ấy hay không, và trong những trường hợp nào.
Và – chắc chắn là – có những người hầu như không bao giờ chịu để cho óc logic của họ được linh hoạt một tí nào, nhưng cũng có những người cực kỳ sáng suốt trong một số lĩnh vực cụ thể, mặc dù họ có thể vô lý ở những lĩnh vực khác.
Khi tôi lớn hơn, càng lúc tôi càng thấy nhiều minh chứng cho vấn đề này. Tôi đã gặp những nhà khoa học, nhà văn, giảng viên và những giáo sư tài ba, những người không thể hoàn thành công việc mà không có sự hợp lý – nhưng đồng thời lại có những lối suy nghĩ thật kì lạ. Họ không hề giống với kiểu “Bạn hoặc có lý hoặc không” của tôi, nhưng rõ ràng là họ có tồn tại.
Tuy vậy, tôi vẫn không chịu tin trong một thời gian dài sau đó. Tôi không muốn tin. Tôi đã từng lập luận quá nhiều với kiểu lý do như “Bạn là một kẻ ngốc, bởi vì bạn tin vào X”. Đấy là cách tôi tự nói với bản thân rằng tôi thông minh, vì tôi không tin vào X. Sau đó, tôi bắt đầu đọc thật nhiều sách về Tâm lý học và Thần kinh, và tôi dần chuyển sang ý thức con người và lý luận. Tôi học được rằng con người nói chung vẫn là những sinh vật vô lý, được dẫn dắt bởi bản năng, với sự giúp đỡ của những quá trình hợp lý.
Những quyển sách hay nhất gần đây mà tôi biết về đề tài này là “Thinking, Fast and Slow” [1], “Predictably Irrational” [2], and “The Righteous Mind” [3].
Tôi nghe nói rằng nhiều sự chuyển hướng tư duy trong Khoa học có liên quan đến việc “lật đổ những kẻ đang ngồi trên cao”. Ví dụ như, đã có một sự chuyển hướng lớn từ một “Hệ Mặt trời lấy trái Đất làm trung tâm” sang “lấy Mặt trời làm trung tâm”. Sau đó có sự chuyển hướng từ “Chúa” sang lập trường học thuyết Darwin rằng “chúng ta chỉ là động vật”. Đối với tôi, sự chuyển hướng ấy chính là từ quan điểm “hoặc có lý, hoặc vô lý” sang việc tin rằng “tất cả con người – ngoại trừ tôi – phần lớn (và thường) vô lý”, và cuối cùng là sang việc nhận ra rằng tôi cũng chỉ vô lý như bao người khác.
Nghịch lý thay, chính sự hợp lý đã đưa tôi đến kết luận đó. Bộ não tôi là con người. Nếu phần lớn bộ não con người là vô lý thì của tôi cũng vậy. Tôi bắt đầu theo dõi các sai lầm của mình, và sự thật phũ phàng – tôi vẫn luôn mắc sai lầm. Và tôi nhận ra rằng, do những thành kiến của tôi, những sai lầm tôi nhận thức được chỉ mới là phần bề nổi mà thôi.
Đôi nét về tác giả
 |
Marcus Geduld Đạo diễn, lập trình viên, giáo viên, nhà vănThích khủng long. Tác giả có nhiều lượt xem nhất trong hơn 81 lĩnh vực trên Quora, đặc biệt là Ý chí và Đam mê. |
Trả lời
Bạn phải đăng nhập để gửi bình luận.