Vài suy nghĩ về việc apply Ph.D Economics ở Mỹ

Đây là quan điểm của cá nhân mình về vấn đề này, có thể ko hoàn toàn chính xác hoặc khác với quan điểm của một số người. Tuy nhiên, mình hy vọng bài này sẽ cung cấp được thông tin cần thiết cho những ai có ý định học Econ ở Mỹ trình độ Ph. D.

Qua tham khảo mình thấy rào cản, có lẽ là lớn nhất để sv kinh tế của Việt Nam apply thành công vào một chương trình kinh tế tốt ở bên Mỹ (top 50) là vấn đề background về toán. Hồi xưa khi còn là sinh viên trường kinh tế, mình nhớ chỉ được học 02 học kỳ về toán (chủ yếu là đại số tuyến tính và giải tích theo hướng tính toán là chủ yếu, ko phải proof based), kể cả sinh viên khoa toán kinh tế mình cũng ko thấy có nhiều khoá toán để lựa chọn.

Cũng nên nói thêm là khác với các adcom của các nước khác (chẳng hạn Úc) chỉ coi trọng GPA (điểm trung bình của tổng số môn học), adcom ở Mỹ cực kỳ coi trọng vào môn học thành phần ở 2 khía cạnh: độ khó của môn học và điểm đạt được của môn học. Điều này cũng dễ hiểu, do sinh viên được tự chọn môn học (trừ môn core), sinh viên có thể tăng GPA của mình đơn giản chỉ bằng cách chọn những môn học không khó, hoặc những môn học phù hợp với background của họ, hoặc vào những môn học thày giáo thường hay cho điểm cao (ở bên Mỹ một số trường công bố thông tin về grade distribution của các lơp học, sinh viên có thể tự tham khảo để biết prof nào cho điểm dễ, prof nào cho điểm khó). Với lại xét cho cùng, việc nhìn vào điểm từng môn cũng là phù hợp vì các môn này mới phản ánh thí sinh có được kỹ năng cụ thể gì (có đủ kỹ năng toán cho Ph. D econ hay ko?), còn GPA do là chỉ tiêu tổng hợp nên ko cung cấp được thông tin đến mức độ chi tiết như vậy.

Thông thường Phd candidate ở bên Mỹ có background mèng nhất về toán cũng bao gồm 3 học kỳ về giải tích (Calculus I, II, III; trong đó Cal III thường là cho multivariate variable), 1 học kỳ về đại số tuyến tính (linear algebra), và có thể một học kỳ về phương trình đạo hàm (differential equation). Những ứng cử viên mạnh thường có thêm các khoá về toán phân tích (real analysis), lý thuyết xác suất (probability, rất rigorous xây dựng trên nền tảng của measure theory), thậm chí cả hình học tôpô (topology),… sơ sơ đã hơn 10 khoá (một số khoá cấp cao như analysis, hoặc probability còn học 2 học kỳ ),… Khoá học cực kỳ quan trọng mà nhiều hội đồng tuyển sinh cách trường recommend là real analysis: một dạng abstract math, depend heavily on proofs (ở bậc đại học SV Mỹ thường dùng cuốn sách của Rudin, bậc cao học dùng cuốn của Royden,…). Nếu bạn nào có hứng thú tìm hiểu về real analysis có thể tham khảo video lecture tại đây (thường các sinh viên Mỹ ở bậc đại học thường học môn này vào năm thứ 3 hoặc thứ 4).

(Nhờ vào tiến bộ của chia sẻ thông tin trên mạng, về cơ bản chúng ta có thể access được nội dung của phần lớn những khoá học mà mình liệt kê ở trên thông qua video lecture course, chẳng hạn nếu bạn vào trang web: http://www.uccs.edu/~math/vidarchive.html, đăng ký nick miễn phí có thể access được rất nhiều khoá học quan trọng về toán của trường Colorado; hoặc nếu bạn vào youtube tìm các khoá học về toán của MIT là điều tương đối dễ dàng. Về khía cạnh truyền đạt kiến thức từ giảng viên đến học sinh mình nghĩ video lecture hoàn toàn ko thua mấy so với học thật trên lớp, có chăng là thiếu việc giao tiếp giữa người dạy và người học. Các video lecture kiểu này rất tuyệt, giúp highly motivated Ph. D candiate có thể tự học kiến thức quan trọng về toán, tuy nhiên cũng có chút nhược điểm là chúng ta ko thể có tín chỉ với việc học kiểu này (vd chúng ta ko thể trình bày với adcom là đã xem học theo video lecture này hoặc kia, tất cả nói có sách, mách có chứng làm việc dựa vào bảng điểm (transcript)).

Background về toán thậm chí còn quan trọng hơn background về kinh tế, vì background về kinh tế ở cấp đại học (undergraduate) thường chỉ có tác dụng cung cấp sense ở mức độ nào đó cho graduate study còn việc nghiên cứu các môn kinh tế trong chương trình Ph. D thì cách tiếp cận khác hoàn toàn. Một số người còn so sánh Ph. D econ thực chất là một lĩnh vực của applied math. Background math mạnh là sự đảm bảo ở một mức độ nhất định cho thành công của những khoá core courseworks trong 02 năm đầu. Mình có đọc ở đâu đó là nếu phải so sánh một sinh viên đại học học nhiều toán và một sinh viên đại học học nhiều khoá kinh tế, thì người thứ nhất sẽ có cơ hội được chọn nhiều hơn. Các sinh viên ở bên Mỹ muốn học Ph.D kinh tế thì thông thường trong đại học họ sẽ chọn major là kinh tế và minor là math (một số người chọn ngược lại major math và minor kinh tế).

Mình nghĩ chứ việc thiếu background về toán đối với sinh viên kinh tế nhà mình cũng dễ hiểu. Lấy ví dụ trường hợp của mình, hồi xưa thi đại học để dễ xin việc thì mình chọn học khoa ngân hàng tài chính (mọi người khác có thể chọn các khoa kế toán,…) mấy ai chọn toán kinh tế (trừ những người thật sự yêu thích lĩnh vực này). Một lý do nữa là cấu trúc của trường đại học, thông thường bên Mỹ là trường đại học tổng hợp, ngoài khoa kinh tế họ có những khoa khác như khoa toán, khoa thống kê ngay trong trường, thường thì sinh viên kinh tế muốn đăng ký học những lớp này không khó. Nếu là ở Việt Nam mình sinh viên kinh tế (chẳng hạn ở trường kinh tế quốc dân, hoặc bất cứ trường kinh tế nào khác,…) muốn học khoá toán nâng cao như kiểu real analysis thì cũng bó tay, chưa kể thời mình học đại học (cách đây ngót ngét 10 năm) sinh viên còn ko được lựa chọn môn học.

Bên cạnh background về toán thì cái quan trọng là thư giới thiệu, những sinh viên vào được trường top như Harvard, MIT, Yale,… là kết hợp của background về toán mạnh và thư giới thiệu của những giáo sư nổi tiếng (lý tưởng nhất là top 5% ở IDEAS hoặc fellow of econometric society,…).

Background về kinh tế nếu chỉ dùng ở mức độ undergraduate thì yêu cầu chủ yếu là intermediate macroeconomic theory, intermediate microeconomic theory (tất nhiên để học tới khoá này đa phần sinh viên kinh tế ở đây đều học quan các khoá intro). Một số sinh viên ở bậc undergraduate serious với việc apply Ph. D econ thường chọn một số môn Ph. D kinh tế năm thứ nhất để học ở những năm cuối đại học. Nếu điểm của các môn này mà khá thì cũng sẽ tạo ấn tượng tốt đối với adcom.

GRE thì chỉ quan trong ở chỗ, nếu điểm quá thấp sẽ làm hồ sơ bị negative nhất là phần quantitative. Quan có cao thì cũng ko nói được nhiều điều lắm vì có thể các bạn biết rồi, toán của GRE thường là của lớp 5, 6 chủ yếu dùng để kiểm tra mental math in problem solving của thí sinh hơn là kỹ năng toán học. Một số adcom của các trường tốt cũng tương đối xem trọng điểm AWA (họ yêu cầu ít nhất khoảng 4-4.5 trở lên), đáng buồn là điểm phần này của các sinh viên nhà mình thường khá khiêm tốn range phổ biến 2.5-3.5 (chưa vượt được 15% percentile).

TOEFL thì lại càng ko quan trọng trong việc ra quyết định được nhận, theo mình hiểu đây chỉ là chỉ tiêu phụ đảm bảo khả năng ngôn ngữ của ứng viên ở mức tối thiểu để có thể học được. Thế mới có chuyện hơi funny là trường Berkeley (top 6 Econ ngang hàng Yale) lấy điểm tối thiểu của TOEFL ibt chỉ là 68. Tuy nhiên đa phần các trường yêu cầu range điểm TOEFL trong khoảng 80-100, một số trường đặt điểm tối thiểu cho kỹ năng thành phần thường là nói. Tuy TOEFL chỉ là tiêu chí rất phụ, song mình nghĩ học tốt TOEFL là rất quan trọng trong việc tiếp thu bài giảng, nếu bạn nào đã học cả bằng tiếng Việt và tiếng Anh về cùng một chủ đề sẽ thấy việc tiếp thu bài giảng bằng tiếng Việt dễ hơn đến nhường nào. Đây là một ví dụ đơn giản, có phần hơi obvious nhưng có lẽ để mọi người hiểu rõ tầm quan trọng của kỹ năng ngôn ngữ tới việc tiếp thu kiến thức. Chưa kể sau này các bạn sẽ phải đi làm trợ giảng, hoặc dạy các lớp undergraduate ở năm 2,3,.. Cuối cùng, ngôn ngữ là chìa khoá giao tiếp khi thâm nhập vào một xã hội. Nếu kỹ năng ngôn ngữ tốt bạn sẽ hoà nhập tốt, ở một giác độ nào đó, mình xem đây là yếu tố tương đối quan trọng đối với việc học.

Research experience cũng ở mức độ vừa phải (thường ở dưới dạng RA hoặc hoặc đơn giản chỉ là thesis hoặc term paper ở bậc đại học), vì thường khó có thể kỳ vọng những người apply có bài đăng nghiên cứu kinh tế ở tạp chi lớn (vốn dành cho toàn các giáo sư đầu ngành). Tuy nhiên, có lẽ người nào có nhiều nghiên cứu dù có thể ko được pub hoặc chỉ pub ở những tạp chí nhỏ cũng sẽ thể hiện phần nào độ serious của ứng viên đối với việc nghiên cứu, dù gì Ph. D cũng là bằng dành cho nghiên cứu sinh. Ở nhà mình, vấn đề này cũng tương đối bí trong kinh tế, khác với khoa học tự nhiên thường có nhiều đề án, nghiên cứu cụ thể trong phòng thí nghiệm,v.v…, kinh tế học ở nhà mình nếu có nghiên cứu, nhất là với đề tài của sinh viên thì cũng chỉ ở mức độ khá là chung cơ bản theo hướng dánh giá vấn đề j đấy rồi nêu ra giải pháp nọ kia theo hướng empirical và nói chung thường thiếu số liệu, phương pháp luận định lượng kèm theo (nếu có thì cũng khá là sloppy); ở phía đối diện nghiên cứu theo hướng lý thuyết (theory) xây dựng, phát triển mô hình kinh tế hoặc kinh tế lượng dựa vào toán học, thì bài nghiên cứu ở nhà mình hầu như ko có,… (hay tại mình ko biết???).

Còn về hoạt động ngoại khoá có cũng tốt vì ở mức độ nào đó thể hiện khả năng giao tiếp cũng như lãnh đạo của sinh viên, tuy nhiên mình ko nghĩ đây là tiêu chí quan trong, vì sang Mỹ học tiến sỹ kinh tế sẽ bận tối mắt tối mũi để được kết quả tốt (A- or A) đặc biệt là với những người có background yếu hoặc vừa phải, chưa kể sẽ phải tham gia giảng dạy, trợ giảng, nghiên cứu ,v.v… nên thời gian cho hoạt động ngoại khoá nếu có cũng ko nhiều.

Nguồn: http://vietphd.org/forum/showthread.php?t=7620